Na podstawie §2 Rozporządzenia Ministra Infastruktury w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych wykonawca ma obowiązek opracować instrukcję bezpiecznego wykonania robót oraz zapoznać z jej treścią inne osoby. Każdy wykonawca przygotowując wspomniany dokument określa jakie będzie prowadził prace, jakie będą występowały podczas ich prowadzenia zagrożenia, oraz jakie środki profilaktyczne mają być podjęte celem zmniejszenia zagrożenia na jakie narażony jest pracownika. Wspomniany dokument przygotowywany jest przed przystąpieniem do wykonywania określonych czynności. Z jego treścią zapoznani mają być wszyscy pracownicy wykonujące określone pracy jakich zakres obejmuje treść dokumentu.
Opracowanie instrukcji bezpiecznego wykonywania robót budowlanych ma na celu ogranie lub całkowite wyeliminowanie powstanie potencjalnego zdarzenia wypadku z udziałem pracownika podczas wykonywania określonych czynności pracy. Założenie takie wynika wprost ze wzrostu świadomości pracownika ze skali ewentualnego near miss-a (z ang. zdarzenia potencjalnie wypadkowego) jakie może wystąpić przy określonej pracy. Z założenia treść dokumentu zawierająca swoisty spis near miss-ów oraz koniecznych działań profilaktycznych jakie należy podjąć aby nie wystąpił wypadek z udziałem pracownika ma „chronić” zdrowie i dbać o bezpieczeństwo pracownika.
I tu dochodzimy do sedna tematu. Podstawową funkcją omawianej ibwr-ki jest podnoszenia świadomości pracowników. Aby ów dokument spełniał swoją podstawową funkcję (funkcją kształtującą świadomość pracownika) musi spełniać określone założenia:
- ma zawierać jak najbardziej szczegółowe zakres wykonywanej pracy,
- ma odnosić się do charakterystyki budowy jakiej dotyczy,
- ma być zrozumiała dla pracownika,
- ma być prosta w swym kształcie i treści
Wydaje się oczywistym faktem, że opracowywany dokument ma odnosić się wprost do budowy jakiej dotyczy. Oznacza to konieczność opracowania dokumentu z uwzględnieniem specyfiki budowy, w zakresie:
- organizacji dróg komunikacji,
- wyznaczenia stref niebezpiecznych,
- wyznaczenia stref składowania materiału,
- organizacji transportu pionowego,
- stosowanych środków ochrony zbiorowych oraz indywidualnych – działań jakie bardzo często musimy podejmować z uwagi na założenia technologiczne realizowanego projektu oraz dostępności oraz możliwości ich zastosowania podczas określonego etapu realizowanych prac
Spełnienie powyższych wymagań będzie bardzo trudne jeżeli nie uszczegółowimy jej treści, odnosząc się wręcz do zadania w najdrobniejszym szczególe procesu jaki wykonawca realizuje. Oznacza to w praktyce nic innego jak szczegółowej wyznaczenia etapów prac jakie będą realizowane w określonym obszarze i rozpisanie ich bardzo szczegółowo.
Dla przykładu prace jakie będzie wykonywała ekipa zbrojarzy podczas realizacji budowy budynku zamieszkania zbiorowego wyglądać będą następująco:
- zbrojenie przegłębień technologicznych
- zbrojenie płyty dennej/fundamentowej
- zbrojenie monolitycznych ścian i słupów
- zbrojenie stropu
- zbrojenie słupów
- zbrojenie attyki
Zwróćmy uwagę, że wytypowaliśmy tylko poszczególne etapy prac podczas wznoszenia budynku mieszkalnego dla brygady zbrojarzy. Nic nie wspomnieliśmy o ekipie cieśli, czy murarzy. Nie zapinając o pracach ziemnych jakie będą konieczne do wykonania robót związanych z przygotowaniem wykopu pod prace konstrukcyjne. Wspomniany powyżej zakres prac ekipy zbrojarzy z uwzględnieniem pozostałych brygad może wyglądać:
- przygotowanie podłoża pod wykonanie wykopu
- wykonanie wykopu
- wylanie „chudego” betonu
- zbrojenie przegłębień technologicznych
- zbrojenie płyty dennej/fundamentowej
- przygotowanie szalunku sekcji płyty fundamentowej
- proces betonowania płyty fundamentowej
- zbrojenie monolitycznych ścian i słupów
- przygotowanie szalunku ścian i słupów
- proces betonowania ścian i słupów
- przygotowanie rusztowania szalunku stropu
- zbrojenie stropu
- proces betonowania stropu
- prace ziemne związane z zasypką wokół ścian fundamentowych
- przygotowanie szalunku pod słupy
- zbrojenie słupów
- proces betonowania słupów na poszczególnych kondygnacjach
- murowanie ścian
- zbrojenie belki otworu okiennego
- przygotowanie attyki
Jak widać z powyższego schematu, jaki jest jedynie przykładowym określenie poszczególnych etapów prac nie jest łatwe. Jest natomiast konieczne do prawidłowego określenia jakie mogą wystąpić podczas każdego z etapów zagrożenia (near miss). Z powyższego układu nasuwa się prosty wniosek. Dużo wygodniej, a co ważniejsze bardziej precyzyjne wydaje się opracowanie ibwr-ki dla zadania. Tzn. podzielenie jej nie tylko na obszary wykonywanych prac (zbrojarskie, ciesielskie, murarskie, ziemne), ale również w samych obszarach na etapy. Oznacza to nic innego jak opracowywanie jej nie na początku prac budowlanych a tworzenie jej wraz z postępem prac. Takie podejście do opracowania dokumentu pozwoli nam z jednej strony maksymalnie uszczegóławiać jej zapisy, z drugiej strony pozwoli na bierząco monitorować sam proces pracy. Proces budowlany obarczony jej dużą dynamiką zmian, co ma niewątpliwie wpływ na ostateczny kształt na proces technologiczny prac. W ślad za wspomnianą dynamiką zmian podążać ma ibwr-ka.
W praktyce niestety bardzo często do kształtu dokumentu czy wręcz samej jej zasady podchodzi się bardzo selektywnie, oraz mam wrażenie trochę po macoszemu, czy jak kto woli „na sztukę”. Zatraca się cały sens i istotę jednego (koło Planu BIOZ) z najważniejszych dokumentów dotyczących bezpieczeństwa pracy na budowie. Trudno mówić o bezpieczeństwie i jej skutecznym zarządzaniu w realizowanym projekcie bez sprawnego zarządzania tym dokumentem. Jego opracowanie jest kluczowym elementem obszaru planowania. Podstawowego etapu jaki tworzy obok organizacji, komunikacji, audycie, układ wzajemnych zależności definicji zarządzania bezpieczeństwem pracy. Im bardziej precyzyjnie podejdziemy do procesu planowania tym łatwiej, sprawniej, a przede wszystkim w sposób świadomy przejdziemy przez proces realizacji prac.
Nie zapominajmy, że dzięki tworzeniu IBWR-ki i określaniu poprzez etapy prac near miss-ów (zdarzeń potencjalnie wypadkowych) zapewniamy sobie gwarancję świadomego realizowania procesu, który na etapie procesu audytowania możemy weryfikować. Wyniki natomiast posłużą nam na ew. korekty w kolejnych procesach planowania na poszczególnych etapach prac – i tu znów potwierdzenie, że ibwr-kę należy opracowywać na każdym etapie realizacji.
Warto zastanowić się czy dokument jaki tworzymy obok określonych zagrożeń nie powinien zawierać wskaźników wagowych (KPI) dla zdefiniowania tych obszarów jakie niosą szczególnie duże ryzyko wypadku. To one winny przykuć Naszą uwagę, a konieczne działania profilaktyczne w tym warunki dopuszczenia do pracy, podejmowane zadania przez pracowników, zapewnienie nadzoru, czy środki ochrony mają być objęte szczególną uwagą (obligatoryjny proces audytowy realizowany przez pracowników nadzoru). Takie działania z jednej strony podniosą czujność pracowników nadzoru, z drugiej zaś zapewnią pełną kontrolę nad samym dokumentem ibwr i jego realizacją. Powstanie swoiste zjawisko samokontroli dokumentu.
Na zakończenie chciałbym jeszcze odnieść się do bardzo ważnego elementu systemu zarządzania bezpieczeństwem gdzie dokument ibwr pełni kluczową rolę. Mianowicie procesu komunikacji. Kompletność układu będzie miało miejsce jedynie wtedy kiedy każdy z pracowników będzie świadom treści jakie są zawarte w omawianym dokumencie. Pamiętajmy, że bez sprawnej komunikacji ibwr-ka nie będzie dokumentem kompletnym. Pozostanie jedynie w strefie dokumentów koniecznych jakie nakłada na wykonawcę prawo. Tego byśmy nie chcieli. To bardzo ważny dokument mówiący o bezpieczeństwie pracy oraz o tym jak zaawansowany jest proces zarządzania bezpieczeństwem na budowie. Świadomość każdego pracownika o istnieniu tego dokumentu, a co ważniejsze zawartości jaka się w nim znajduje świadczy o dojrzałości kontraktu w obszarze podejścia do bezpieczeństwa pracy. Dlatego tak ważne jest aby ibwr-ka spełniała dwie podstawowe funkcje: z jednej strony była instrukcją każdego pracownika biorącego udział w procesie budowlanych jak w sposób bezpieczny należy wykonywać pracę, oraz drugą, dawała pełną kontrolę nad procesem bezpieczeństwa dla nadzoru budowy.
Obie funkcje będą spełnione jedynie wtedy kiedy będziemy wszyscy świadomi, że nie jest to jedynie kilka stron dokumentu jaki jest konieczny do opracowania z prawnego punktu widzenia. Jest natomiast bardzo ważnym ogniwem procesu zarządzania bezpieczeństwem, który na każdym etapie daje nam pełne poczucie kontroli, stabilności, a nade wszystko poczucia bezpieczeństwa.
Pamiętajmy jednak, przygotowanie wspomnianego dokumentu nie może wyłączyć świadomego, dojrzałego podejścia do bezpieczeństwa każdej osoby jaka realizuje prace. Jest kluczowym narzędziem zarządzenia bezpieczeństwem, ale na pewno nie jest pozwoleniem na wyłączenie świadomej analizy tego co się dzieje w rzeczywistości. Pamiętajmy to każdy uczestnik procesu budowlanego, jego podejście, nastawienie w konsekwencji świadczy o bezpieczeństwiem.
Kończąc. Chciałbym zaapelować do wykonawców oraz pracowników nadzoru. Omawiajcie z pracownikami treść ibwr-ki, dyskutujcie z pracownikami co można, w jaki sposób, oraz kiedy należy zastosować celem zapewnienia sobie bezpieczeństwa. Takie dojrzałe podejście do problematyki bezpieczeństwa na budowach świadczy o Nas samych.
Bezpiecznej budowy…
